بررسی حادثه بازنه شازند

بر اثر انفجار مهیب در یک شرکت صنعتی در منطقه صنعتی بازنه شازند ۳۶ نفر کشته و ۳۸ نفر در آتش حاصل از انفجار در شرکت تولید کننده مواد شیمیائی کیمیا گستران سپهر و کیمیاگران امروز و سپس سرایت حریق به کارخانه همجوار این دو که صنایع چوب «کاران» نام داشت ، دچار سوختگی شدند. خبر این حادثه دردناک را صدای آژیر ممتد آمبولانس هایی که از جاده شازند به سوی بیمارستان های استان مرکزی در روز یکشنبه ۵ خرداد ماه ۸۷ ساعت ۲:۳۰ بعد از ظهر در حرکت بودند زودتر از رسانه ای شدن فاجعه در شهر طنین انداز کرد.

به همان اندازه که تعداد مصدومان و کشته شدگان در هاله ای از ابهام قرار داشت ، علت حادثه نیز در اوج شایعات انفجار پالایشگاه ، آتش سوزی در پتروشیمی و … در التهابی وسیع پراکندگی خاص می یافت و تلاش رسانه های خبری و اطلاع رسانی به منظور کسب اطلاعات دقیق در تماس های مکرر با مسئولان استان نیز بی نتیجه مانده بود. تنها منبع خبری موثق بیمارستان ولیعصر و ازدحام خانواده های حادثه دیده و جانباختگان به نظر می رسید . در خاموشی و سکوت و عدم اطلاع رسانی و نشر شایعات جسد قربانیان که از شدت سوختگی هویت آنان غیر قابل تشخیص بود به سردخانه و جسم سوخته حادثه دیدگان بدلیل کمبود های موجود در بخش سوختگی و فقدان مرکز اورژانس سوختگی در استان مرکزی به استان های دیگر انتقال داده می شد.

در این انفجار علاوه بر کارخانه کیمیا گستران سپهر، کارخانه کیمیاگران امروز که در مجاورت آن قرار داشت به طور کامل تخریب شد. شدت انفجار به‌حدی بود که اکثر پیکرهای کشته‌شدگان متلاشی و غیرقابل شناسایی و مجروحین نیز بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد دچار سوختگی شدند. در شعاع ۵۰۰ متری این انفجار تعداد زیادی وسیله نقلیه به‌طور کامل سوخت و شیشه و سقف سبک کارخانه‌های اطراف نیز فرو ریختند.

نمایی از آتش سوزی در کارخانه مواد شیمیایی در شازند

برخی از شاهدان عینی گفتند: نزدیکی‌های ساعت چهار نخستین انفجار در کارخانه کیمیاگستران سپهر رخ داد و انفجار در چهار مرحله تکرار شده است. یکی از آنان گفت: در مرحله نخست یک مخزن ۶۰ هزار لیتری حاوی مواد شیمیایی که جزء واحدهای پایین دستی پتروشیمی است، به کارخانه مجاور “کارخانه کیمیاگران امروز” پرتاب شد.

منابع اطلاع رسانی ، فریادهای جان خراش حادثه دیدگان و تضرع و زاری خانواده های داغدیده بود. ۷ روز از حادثه دردناک انفجار در منطقه صنعتی بازنه گذشت و تازه در آن زمان و حضور مسئولان در مراسم ختم جانباختگان نمودی بسیار کمرنگ یافت اما باز هم در غیاب اطلاع رسانی تنها بحثی که برخی از مسئولان در آن برهه زمانی در سنگینی هاله ابهام در آمار حادثه دیدگان ، علت ، اوج فاجعه و مسبب حادثه به تلویح به آن اشاره داشتند پیگیری در جهت درمان و کمک مالی ، ۵۰۰ هزار تومان ، از یک سو و ۳ میلیون تومان از سوی دیگر به خانواده های بازمانده و حادثه دیده بود. در پیگیری رسانه ها برای کسب اطلاع از تعداد کارگران ، این آمار محرمانه عنوان و در خصوص وضعیت بیمه آنان نیز باز هم در قرنطینه شدید اطلاع رسانی زمزمه پیگیری از سوی برخی مسئولین به گوش رسید و این که در لیست بیمه مسئولیت شرکت های حادثه دیده تنها سه کارگر بی نام در قرارداد بیمه تکمیلی هر دو شرکت قرار دارند !!؟

اما در پیگیری حادثه و وضعیت بازماندگان که آنان را به پاس ماندن بر رسالت مطبوعاتی خود لحظه ای تنها نگذاشته و در انعکاس درد دل ها ، انتظارات و مشکلات خانواده های دردمند زبان گویای آنان شدیم ، بررسی های ما نشان داد که پس از وقوع حادثه پیگیری موضوع در فرمانداری و دادگستری شازند صورت گرفته است به گفته دادستان شازند پس از تشکیل هیأت کارشناسی ۷ نفره و ۵ نفره با توجه به این که بخشی از قصور متوجه مسئولین دستگاه های دولتی بوده و طبق قانون مسئولیت رسیدگی به این پرونده ها دادگستری استان است پرونده به دادسرای عمومی و انقلاب استان ارجاع و رسیدگی به موضوع در شعبه اول دادیاری ادامه دارد.

چگونگی وقوع حادثه مهیب

مهندس حبیبی، مسئول واحد کارشناسی و ایمنی سازمان آتش‌نشانی اراک در تشریح جزئیات این آتش‌سوزی مهیب، با اعلام این که عملیات اطفای حریق مهیب در روز حادثه که ساعت ۱۵:۵۵ رخ داد، حدود ساعت ۲۰:۱۰ پایان یافت،گفت: پیش از وقوع حادثه، شرکت های کیمیاگستر امروز و کیمیاگران سپهر، در حالت OVERHAUL بودند. در این حالت تمامی سیستم‌ها، تخلیه و کارکنان نیز از شرکت خارج می‌شوند تا سیستم‌های شرکت، تعمیر و بازبینی شوند. اما با وجود این حالت، کارکنان همچنان در شرکت مشغول فعالیت بودند.

مسوِؤل واحد کارشناسی و ایمنی سازمان آتش‌نشانی اراک، با بیان این که جوشکاری و نوسانات برق کنار مخازن اشتعال‌زا علت اصلی حادثه بوده است، اظهار کرد: جوشکاری نزدیک مخازن دو اتیل اگزانول باعث آتش‌سوزی اولیه شد که به دنبال آن سه مخزن حاوی ایزو بوتانول در واحدهای کناری نیز منفجر شدند.

وی با بیان این که تولید این شرکت ها، ضدیخ، الکل، مواد پاک‌کننده و شوینده است تصریح کرد: تمامی این مواد که اشتعال‌زا هستند، باعث گسترش آتش‌سوزی شدند.

حبیبی، با اشاره به این که حدود ۹۵ درصد شرکت کیمیاگران سپهر در آتش سوخت، بیان کرد: به علت وزش باد شدید، حریق به شرکت کیمیاگستر امروز نیز سرایت کرد که در نهایت این شرکت نیز مشابه شرکت کیمیاگران سپهر دچار آتش‌سوزی گسترده شد.

وی با اعلام این که شرکت کیمیاگران سپهر دارای ۶۰ کارگر در حال فعالیت بوده است، یادآورشد: همچنین شرکت «کیمیاگستر امروز» در زمان وقوع حادثه ۲۰ تا ۳۰ کارگر داشت. این در حالیست که با توجه به تعمیرات در شرکت نباید این تعداد افراد در شرکت حضور می‌داشتند.

مسوِؤل واحد کارشناسی و ایمنی سازمان آتش‌نشانی اراک تصریح کرد: همچنین آتش‌سوزی باعث سرایت حریق به شرکت صنایع چوب کاران که در نزدیکی این دو شرکت قرار دارد، شد که این نیز آسیب‌دیدن دیوار و حصار و سقف این کارخانه در پی داشت.

تکرار هشدارهای همیشگی: در قطب های صنعتی ایستگاه‌های آتش‌نشانی ایجاد شود

حبیبی با بیان این که شهر اراک دارای ۷ تا ۸ قطب صنعتی است، گفت: شرکت های صنعتی باید تجهیزات ایمنی را برای حوادث غیرمترقبه فراهم کنند، اما با وجود واحدهای ایمنی در این شرکت ها، این آتش‌سوزی گسترده رخ داد.

وی ادامه داد: پیشنهاد ما این است که در قطب های صنعتی ایستگاه‌های آتش‌نشانی ایجاد شود تا در کمترین زمان امدادرسانی صورت گیرد.

وی خاطرنشان کرد: همچنین زمان وقوع حادثه، در واحدهای ایمنی این دو شرکت ماموری حضور نداشته است.

حبیبی اعلام کرد که حادثه فوق خسارات میلیاردی بر جای گذاشت.

مهدی آقازیارتی، مدیرروابط آتش‌نشانی اراک نیز در پاسخ به این سوال که فاصله نخستین ایستگاه آتش‌نشانی با محل وقوع حادثه چقدر بوده است؟ گفت: امدادرسانی اولیه از سوی پایگاه آتش‌نشانی شازند که ۱۰ کیلومتر با محل حادثه فاصله دارد، انجام گرفته و شهر صنعتی بازنه، فاقد ایستگاه آتش‌نشانی است.

رییس هیأت مدیره کیمیاگستران سپهر: رسانه‌ها آبروی ما را بردند علت انفجار در کارخانه ، جوشکاری نبود

رییس هیات مدیره شرکت کیمیاگستران سپهر از رسانه‌ها و صدا و سیما به دلیل انتشار آنچه که آن را اخبار تحریف شده و غیر واقعی از واقعه آتش‌سوزی در کارخانه‌های کیمیا گستران و کیمیاگران خواند، به شدت انتقاد کرد.

محمد نوری  با بیان این که علت وقوع حادثه در رسانه‌ها جوشکاری در مخازن پلی اتیلن عنوان شده است با رد آن ،گفت: براساس شواهد و مدارکی که با بررسی کارشناسان در دادگستری و مراجع مسؤول دیگر در حال اثبات است ، علت انفجار در این واحدها، نشتی مخزن ایزو بوتیلن و تبدیل مواد موجود در آن به گاز و تشکیل ابر گازی و در نتیجه انفجار بر اثر جرقه‌ای کوچک بوده است.

وی با انتقاد از اظهار نظر افراد بی‌اطلاع و غیرمسؤول در این زمینه در رسانه‌ها، گفت: مدیران مجموعه کیمیاگستران و کیمیاگران از سوابق بالایی در فعالیت‌های شیمیایی و مسایل فنی وعلمی مرتبط با آن برخوردار بوده‌اند که انتشار مطالبی مبنی بر جوشکاری در مخزن‌های مواد شیمیایی و انفجار ناشی از این عملیات، توهین به مدیران این مجموعه است به گونه‌ای که آبروی مدیران این مجموعه زیر سوال رفته است.

نوری علت نشتی در مخزن را نیاز به بررسی بیشتر عنوان و بیان کرد: علت پارگی مخزن می‌تواند ناشی از وجود ترکیباتی در مواد اولیه و فعل و انفعالات ناشی از آن و تغییر ماهیت مواد از مایع به گاز در پی کاهش پنج بار فشار مخزن به فشار اتمسفریک باشد که این موضوع سبب بروز انفجار شده است.

وی در ادامه با بیان این که شرکت در هنگام حادثه در وضعیت تعمیرات قرار داشته است با ابراز تعجب از اظهارنظرهای صورت گرفته درباره لازم نبودن تعداد زیادی کارگر در این وضعیت در محل حادثه، گفت: این اظهار نظرها نشان می‌دهد رسانه‌ها از افراد آگاه، کسب خبر نکرده‌اند چرا که همواره در بخش صنعت با وارد شدن به وضعیت تعمیرات، تعداد کارگران برای کاهش زمان تعطیلی واحد، افزایش می یابد که این موضوع در شرکت‌های حادثه دیده صدق می‌کند.

رضا قاری از اعضای هیات مدیره این شرکت نیز گفت: در زمینه اطفای حریق رخ داده در این شرکت‌ها ، عملیات با تاخیر بالایی روبه رو شد که این موضوع سبب گسترش دامنه خسارت‌ها شده است.

وی گفت: در گذشته در ناحیه صنعتی بازنه که ۲۰ واحد صنعتی فعالیت داشت، آتش سوزی رخ داد که در پی آن از مسؤولان درخواست ایجاد یک ایستگاه آتش نشانی صورت گرفت ولی تا زمان بروز این سانحه، این درخواست اجابت نشده است.

قصور ۲۵ درصدی سه دستگاه دولتی در وقوع حادثه

مهدی هاشمی نژاد دادیار شعبه اول دادیاری دادسرای عمومی انقلاب اراک با اشاره به آمار قربانیان و حادثه دیدگان مصدوم گفت : در بررسی علت حادثه و عوامل دخیل در انفجار موضوع با دو احتمال تحت بررسی است که نیاز به تکمیل شدن دارد. اما در رابطه با احتمال قصور و کوتاهی دستگاه ها و شرکت های تولید کننده ماده شیمیایی پس از تشکیل هیأت های کارشناسی ۷ نفره و ۵ نفره رأی کمیسیون بر قصور ۵/۷ درصدی اداره کار ، ۱۵ درصدی شرکت شهرک های صنعتی و ۵/۲ درصدی اداره کل صنایع و معادن به عنوان مقصر در حادثه و ۷۵ درصد شرکت های تولید کننده قرار گرفت که رونوشت گزارش هیأت به دستگاه های مزبور اعلام گردیده است و در جلسه ای در تاریخ ۲/۲/۸۸ نیز با دعوت از نمایندگان حقوقی طرفینی که به عنوان مقصر معرفی شده بودند علل بررسی شده در خصوص قصور آنان رسماً عنوان گردید. هاشمی نژاد با اشاره به این که موضوع اتهام مدیر عامل شرکت کیمیاگستران سپهر نیز به وی تفهیم شده است افزود : اتهام ایشان عدم رعایت مقررات که منجر به قتل غیر عمد و صدمات انسانی و مالی به تجهیزات می باشد که پس از تفهیم اتهام ، ایشان با قرار وثیقه یک میلیارد تومانی آزاد هستند و نماینده حقوقی شرکت رابط آنها با دستگاه قضایی است.

حامیان سلامت و ایمنی نیروی کار

اعلام رضایت قطعی خانواده های متوفی و دریافت دیه

دادیار شعبه اول دادیاری دادسرای اراک با اشاره به این که در ماده ۱۶ قانون مجازات اسلامی در صورتی که قتل غیر عمد به واسطه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود گفت : در قانون برای فرد خاطی محکومیت حبس از یک تا سه سال و نیز پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم در نظر گرفته شده است که در حادثه موضوع نیز برای خانواده های متوفی مبلغ دیه ۴۰ میلیون تومان محاسبه گردید که شرکت خاطی می بایست مبلغ دیه را در قالب دو چک به تاریخ های ۲۸/۱۲/۸۷ و ۱۵/۲/۸۸ به خانواده ها پرداخت می کرد ، که با بررسی موضوع و گزارش نماینده حقوقی شرکت به دادسرا تاکنون دیه ۲۶ خانواده به طور تمام پرداخت شده و این خانواده ها رضایت قطعی و بدون قید و شرط خود را پس از دریافت دیه اعلام کرده اند. که این از جنبه خصوصی جرم می باشد و جنبه عمومی آن از سوی دادسرا در حال پیگیری است و پرونده تا مشخص شدن میزان تقصیر و صدور حکم نهایی هم چنان مفتوح می باشد.

بررسی سابقه فعالیت شرکت قبل تا وقوع حادثه

فعالیت شرکت کیمیاگستران سپهر و کیمیاگران امروز ،‌ این دو شرکت نخستین بار مجوز فعالیت را از سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی و در ناحیه صنعتی بازنه که در اختیار سازمان جهاد کشاورزی بوده اخذ نموده اند. شرکت هایی در این ناحیه اجازه فعالیت داشته اند که در امر تولید مواد ، محصولات و فرایندهای مرتبط با زیر مجموعه کشاورزی فعالیت دارند. هم چنین مجوز به شرکت های تولید کننده مواد شیمیایی که به گونه ای با موضوع کشاورزی مرتبط بوده نیز داده شده است . این شرکت در زمان اخذ مجوز (سال ۱۳۸۲) نوع ماده تولیدی را بهداشتی عنوان و جواز فعالیت در این ناحیه صنعتی که بطور غیر مستقیم با صنایع کشاورزی مرتبط بوده را دریافت کرده است و پس از اخذ موافقت اصولی از سازمان کار و امور اجتماعی استان و تایید نقشه ها ، احداث بنا را در سال ۱۳۸۴ آغاز نموده است .

طبق قانون هیچ واحد صنعتی بدون دریافت موافقت اصولی از اداره کار که طبق استانداردهای خاص تعریف شده اجازه فعالیت ندارد . با توجه به مصوبه هیأت دولت مبنی بر انتقال واحدهای صنعتی به شرکت شهرک های صنعتی از اواخر سال ۱۳۸۵ نهایتاً در تیرماه سال ۱۳۸۶ ناحیه صنعتی بازنه از سازمان جهاد کشاورزی به شرکت شهرک های صنعتی واگذار گردید و در واقع نظارت بر ساخت و سازهای صورت گرفته در این ناحیه صنعتی از نظر استانداردهای تعریف شده در آئین نامه های شرکت شهرک های صنعتی محول می گردد و شرکت کیمیاگستران سپهر و کیمیاگران امروز نیز به عنوان تولید کننده مواد شیمیایی پر خطر بخشی از این مجموعه تعریف می شوند و بر اساس آئین نامه شرکت شهرک های صنعتی تجهیزات ایمنی و اطفای حریق در این گونه واحدها با واحدهای کم خطر تفاوت داشته و از حساسیت بالاتری باید برخوردار بوده باشد.

سازمان صنایع و معادن الزامی بر کنترل رعایت نکات ایمنی ندارد

مسعود بختیاری رئیس اداره امور صنعتی سازمان صنایع و معادن استان مرکزی که قصور دستگاه مربوط اش ۵/۲ درصد از سوی هیأت ۷ نفره در گزارش آمده در رابطه با این موضوع  گفت : ما پاسخ خود را به دادگاه داده ایم هیأت ما را به دلیل صدور پروانه بهره برداری بدون رعایت اصول ایمنی مقصر عنوان کرده و این در حالی است که ما طبق هیچگونه ماده قانونی و دستور العملی در صدور پروانه بهره برداری الزامی بر رعایت نکات ایمنی نداریم . وی با اشاره به این که کنترل رعایت اصول ایمنی بر عهده اداره کار است افزود : زمانی که شرکتی به بهره برداری می رسد درزمان صدور پروانه یک برگه از فعالیت اصولی شرکت یا واحد صنعتی از سازمان صنایع و معادن به اداره کار ارسال می شود و پس از آن بررسی و کنترل مسائل ایمنی بر عهده اداره کار است.

بختیاری تصریح کرد : ما این مورد را در خصوص قصور سازمان نمی پذیریم و در جلسه ای که در مورخ ۲/۲/۸۸ با حضور اداره کار ، شرکت شهرک ها ، نماینده حقوقی شرکت کیمیاگستران و کیمیاگران در شعبه اول دادیاری تشکیل شده بود پاسخ های خود را داده ایم.

تصویری از یکی از مجروحان حادثه آتش سوزی بازنه شازند

سازمان کار پاسخی نمی دهد

در حالی که بررسی نقشه های هر واحد تولید قبل از تاسیس بر عهده سازمان کار و امور اجتماعی است و بررسی فاصله برق و مخزن و نکات ایمنی از جمله مواردی است که باید مورد تأیید این سازمان قرار گیرد و از آن جا که نشت گاز و احتراق حاصل از جوشکاری به عنوان علت حادثه عنوان شده است . بررسی ها نشان داده که یا فاصله منبع الکتریکی تا مخزن با استانداردهای تعریف شده که مورد تایید اداره کار قرار گرفته هماهنگ نبوده و یا نکات ایمنی درست رعایت نشده اند به هر حال انتظار می رود در این رابطه اداره کار پاسخگو باشد. با توجه به اعلام قصور ۵/۷ درصدی این سازمان تلاش خبرنگار ما برای دریافت پاسخ به نتیجه نرسید تنها یکی از مسئولان این اداره گفت : نام این شرکت و پروانه کار در اداره موجود نیست !؟

پیامدهای زیست محیطی

آیا این آلاینده های شیمیایی برای محیط زیست و نیز ساکنان منطقه و افرادی که در زمان وقوع حادثه در آنجا حضور داشتند، می توانست خطرناک باشد؟

استفان بیورک کی ویست، متخصص حریق در اتحادیه آتش نشانی استکهلم سوئد، در این زمینه بیان کرد :«این حادثه، اکیدا، یک فاجعه محیط زیستی نیست، چرا که الکل، گازوییل و گاز بوتان در منازل، وسایل نقلیه و دیگر دستگاه ها، همه روزه می سوزند.»

وی اضافه کرد:«این موضوع خطرناک نیست، زیرا بیشتر مواد سوخته شده، دود شده و به هوا رفته اند. این برای مردم خطرناک نیست. خطر متوجه مردمی است که به طور مستقیم در مسیر کارخانه های آتش گرفته قرار دارند و یا داشته اند. آنها باید منطقه را ترک و هوای تازه استنشاق کنند.»

اما دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در تهران، نظر متفاوتی را ابراز داشت و گفت:«یک کارخانه شیمیایی، انواع مواد شیمیایی را به صورت جامد، مایع و بخار پردازش و روی آنها کار می کند تا محصولاتی را بیرون بدهد. به طور عادی، این مواد شیمیایی در لوله ها و مخازنی قرار دارد که آسیبی به کسی نمی رسانند. در صورت انفجار، متاسفانه تمام اینها در فضا پخش و باعث آلودگی هوا، خاک و آب می شوند.»

به گفته دکتر کهرم، «در تمام این مراحل، انسان هایی که در اطراف هستند، به طور قطع آسیب می بینند و این آسیب ها می توانند شامل آسیب های چشمی، ریوی و دماغی باشند.»

در همین خصوص، سیامک طاهری، روزنامه نگار درتهران، با اشاره به موارد مشابه در دیگر مناطق جهان، بر لزوم انجام اقدامات فراگیرتر تاکید کرد.

وی گفت:«در درجه اول، منطقه باید از ساکنان تخلیه شود و آنها به مناطق امن و مطمئن برده شوند. بعد باید با توجه به نوع آلایندگی هایی که این انفجار ایجاد کرده است و اینکه این آلاینده ها در آب های زیرزمینی رسوب کرده اند یا خیر، بررسی ها و اقدامات لازم انجام شوند.»

آقای طاهری اشاره کرد که «احیانا باید بخش هایی از محل وقوع حادثه با کف های مشخصی شسته شود تا از ورود آلاینده ها به چرخه زیست محیطی جلوگیری به عمل آید.»

لازم به ذکر است که کارخانه های «کیمیا گستر سپهر» و «کیمیاگران امروز» در «شهرک صنعتی شهید بابایی بازنه» قرار دارند که ۳۵ واحد بزرگ تولیدی، عمدتا شامل صنایع زیردستی پتروشیمی، در آن مشغول به فعالیت هستند.

بحث احتمال وجود آلاینده های شیمیایی در شرایطی مطرح می شود که مسایل دیگری همچون رعایت نشدن نکات ایمنی و عدم آموزش این نکات به کارگران، نبود ماموران در واحدهای ایمنی، وجود نداشتن محل آب گیری ویژه آتش نشانی و نیز خراب بودن تنها هلی کوپتر امدادرسانی استان مرکزی، وجود دارند که برخی از رسانه ها بدان ها اشاره کرده اند.

در این میان، دکتر کهرم به موضوع سیستم های هشدار و ایمنی د رکارخانه ها در ایران اشاره کرد و گفت:«باید سیستم های کارخانه ها طوری باشند که چنین انفجارهایی اتفاق نیفتند. اما با کمال تاسف، سیستم های قدیمی نمی توانند مانعی جدی در مقابل انفجارها و آتش سوزی هایی مانند مورد شازند باشند.»