🎥 نشست «بازخوانی بزرگترین انفجار مواد شیمیایی خطرناک در کشور: حادثه قطار نیشابور»

نشست آنلاین «بازخوانی بزرگترین انفجار مواد شیمیایی خطرناک در کشور: حادثه قطار نیشابور» به همت پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی در روز دوشنبه دوم اسفندماه ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۰۰ الی ۱۶:۰۰ با حضور بالغ بر ۲۰۰ نفر از مسئولان، اساتید و علاقمندان به این حوزه به صورت برخط برگزار شد.

بیستمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی در حوزه مدیریت بحران به مناسبت هجدهمین سالروز حادثه انفجار قطار نیشابور با عنوان «بازخوانی بزرگترین انفجار مواد شیمیایی خطرناک در کشور: حادثه قطار نیشابور» به همت پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی در روز دوشنبه دوم اسفندماه ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۰۰ الی ۱۶:۰۰ با حضور بالغ بر ۲۰۰ نفر از مسئولان، اساتید و علاقمندان به این حوزه برگزار شد.

در این نشست که  به صورت برخط برگزار شد، اکبر کریمی نیک مدیرعامل وقت سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری مشهد، سید حسن رسولی استاندار وقت خراسان رضوی و پرویز رزمیان‌فر مدرس دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری در امور آتش‌سوزی و آتش‌نشانی به ارائه بحث پرداختند.

کریمی نیک: فاجعه قطار نیشابور با یک اقدام پیشگیرانه ساده می‌توانست اتفاق نیفتد

اکبر کریمی نیک: زمانی که از روابط عمومی راه آهن مشهد گزارش داده شد که قطار از ریل خارج شده و بار آنها بنزین و پنبه است، بقیه محموله اعلام نشد و بعد از نیم‌ساعت دوباره اعلام شد که گوگرد هم جزئی از بار می‌باشد، درحالی که نفتا و نیترات آمونیوم هم در بار بوده است و برچسبی روی واگن‌ها قرار نداشت؛ درنتیجه این حادثه با یک اقدام پیشگیرانه ساده می‌توانست اتفاق نیفتد.

در ابتدای این نشست که  به صورت برخط برگزار شد، اکبر کریمی نیک مدیرعامل وقت سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری مشهد پیرامون ایمنی حمل‌ونقل مواد شیمیایی خطرناک به ارائه بحث پرداخت.

ایشان ابتدا تعریفی از مواد خطرناک یعنی مواد خورنده، سمی، سرطانزا، حساسیت‌زا و اثرات تخریبی آن ارائه کرد و به این نکته اشاره نمود که تولید تا توزیع و مصرف ماده خطرناک می‌تواند از یک حساسیت جزیی تا یک تراژدی را شامل شود. ایشان سپس حوادث رخ داده توسط مواد خطرناک را بیان کرد که در آمریکا، کره شمالی، چین و لبنان اتفاق افتاده بود و ۴ گام ایمنی مواد شیمیایی شامل شناسایی خطرات (فهرست مواد شیمیایی، MSDS و …)،  ارزیابی ریسک (ارزیابی ریسک ایمنی همانند شاخص TRRI و بهداشتی مواد شیمیایی)، کنترل ریسک ها (حذف، جایگزینی، جداسازی، کنترل مهندسی، کنترل مدیریتی و اجرایی،PPE ) و اثربخشی کنترل‌ها را برشمرد.

کریمی نیک در ادامه، طبقه‌بندی ۹ گانه مواد شیمیایی یعنی ۱. مواد قابل انفجار ۲. گازها ۳. مایعات قابل اشتعال ۴. جامدات قابل اشتعال ۵. مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی ۶. موادسمی و عفونی ۷. مواد رادیواکتیو ۸. مواد خورنده ۹. مواد متفرقه را بیان نمود و پیرامون اهمیت اطلاع‌رسانی خطرات مواد شیمیایی و ایمنی آنها (MSDS) و برچسب و کدهای آنها، گفت: این موضوع می‌توانست مانع از رخ دادن این حادثه شود، زیرا زمانی که از روابط عمومی راه آهن مشهد گزارش داده شد که قطار از ریل خارج شده و بار آنها بنزین و پنبه است، بقیه محموله اعلام نشد و بعد از نیم‌ساعت دوباره اعلام شد که گوگرد هم جزئی از بار می‌باشد، درحالی که نفتا و نیترات آمونیوم هم در بار بوده است و برچسبی روی واگن‌ها قرار نداشت؛ درنتیجه این حادثه با یک اقدام پیشگیرانه ساده می‌توانست اتفاق نیفتد.

وی اظهار داشت: در این حادثه پنبه به عنوان فتیله، نفتا و گوگرد به عنوان چاشنی و نیترات آمونیوم به عنوان مواد منفجره عمل کردند؛ یعنی زمانی‌که این قطار بعد از سه کیلومتر از ریل خارج شد، واژگونی و درهم تنیدگی این مواد باعث شد که از ساعت ۴.۵ تا ۹ آتش‌سوزی ادامه داشته باشد، زیرا پنبه ماده‌ای است که به ظاهر خاموش می‌شود در صورتی که از لایه‌های زیرین می‌سوزد، بنابراین طبق دستورالعمل‌ها باید مستقل حمل شود. از سوی دیگر، اطفا حریق برای نیترات آمونیوم نیز متفاوت است و باید در ۸۵۰ متری جان‌پناه درست شود و بهترین حالت آن است که بسوزد تا تمام شود ولی اگر تشخیص بر اطفا آن است، نیاز به آب بسیار زیادی دارد.

کریمی نیک در پایان، عدم فرماندهی تخصصی، عدم اطلاع‌رسانی مناسب، عدم وجود ساختار قانونمند ایمنی ریلی‌ را عوامل این حادثه دانست و اظهار داشت سازمان‌های درگیر باید دارای رویکرد پیشگیرانه باشند، قانون باید روز به روز کامل‌تر شود تا شاهد رخداد مجدد این سوانح نباشیم.

رسولی حادثه انفجار قطار نیشابور را در سه مرحله تشریح نمود

سید حسن رسولی: مدیریت بحران در این عملیات در پیشگیری از توسعه تلفات موفق بود، در اطفا حریق به دلیل فقدان اطلاعات موفق نبود و بیشترین تلفات را داد، اما در مرحله بازسازی و عادی‌سازی خوب عمل شد.

در بخش دوم این نشست که  به صورت برخط برگزار شد، سید حسن رسولی استاندار وقت استان خراسان رضوی به سخنرانی پرداخت.

سید حسن رسولی در ابتدا از ثبت و ضبط واقع‌بینانه این حادثه که در سطح ملی بینظیر است و در سطح دنیا در رده چند حادثه بزرگ ریلی قرار دارد، توسط ستاد حوادث غیرمترقبه استان با نظارت مستقیم ایشان و معاون عمرانی خود خبر داد. ایشان در ادامه شرایط کشور در چهارشنبه ۲۹ بهمن ماه سال ۱۳۸۲ را شرح داد که از جمله آن می‌توان به نزدیکی دو انتخابات سراسری مجلس و شوراها، نزدیکی پیک مسافرین نوروزی،‌ بحران تقسیم استان، بروز و ظهور طالبان و تسلط طالبان بر افغانستان و گروگان گرفته شدن حدود ۲۰۰۰ نفر از مردم خراسان و وجود پرونده هسته‌ای در سطح ملی اشاره کرد.

در ادامه، ایشان ابعاد این حادثه را در سه فاز تشریح نمود که اولین مرحله آن، فرار چند دستگاه واگن قطار باری محموله‌های ترانزیتی از ازبکستان و عبور از شبکه ریلی کشور و صادرات ازطریق بندرعباس بود و هیچ نهادی در جمهوری اسلامی صاحب بار نبود و کمیسیون سوانح راه آهن که تنها مرجع قانونی رسیدگی به سوانح ریلی است، خطای انسانی تعدادی از کارگران شاغل در ایستگاه کاشمر را علت این موضوع اعلام کرد؛ چرا که ترمز دستی یا کفش خط به صورت کامل بسته نشده بود و این گزاره که این خطا عمدی بوده مورد تایید قرار نگرفت و سهل انگاری قلمداد شد.

حامیان سلامت و ایمنی نیروی کار

رسولی ادامه داد: طی این مرحله با وجود پرترافیک‌ بودن این محور حمل‌ونقل ریلی، شرایط به گونه‌ای مدیریت شد که علی‌رغم شیب بالا و بادخیز بودن منطقه، به هیچکدام از سایر کشنده‌های بار لطمه‌ای وارد نشد و از گسترش دامنه تلفات به سایر بخش‌ها جلوگیری شد. تنها راه حل این بود که این واگن‌های در حال فرار، برای جلوگیری از صدمه زدن به سایر لوکوموتیوها مسیر طبیعی خودش را طی کند و در ایستگاه خیام که یک ایستگاه فرعی غیرعملیاتی در ۱۷ کیلومتری نیشابور بود، وارد قوسی ‌شود که در آن قوس کل آن واگن‌ها واژگون شدند و آتش‌سوزی اتفاق ‌افتاد. پایان‌ مرحله اول این حادثه، توقف واگن‌ها بود که در این مرحله مدیریت راه‌آهن، شورای تأمین استان و ستاد حوادث غیرمترقبه، موفق عمل نمود.

ایشان در ادامه مرحله دوم یعنی مرحله آتش‌سوزی را تشریح نمود. رسولی گفت: به عنوان استاندار و مسئول مدیریت بحران از آتش‌نشانی شهرداری مشهد خواهش کردم که عملیات اطفا حریق را بر عهده بگیرند و مهندس کریمی نیک فرمانده میدان شد. بعد از اطفا حریق، آقای فرهمند فرماندار فقید اعلام کرد که حادثه به پایان رسید و حوزه فنی راه‌آهن درحال ایجاد واریانت فرعی هستند که حرکت در مسیر تهران مشهد ادامه پیدا کند و شرایط به حالت عادی برگردد. اما بعد از یک ربع صدای انفجار شنیده شد. شدت انفجار به حدی بود که عمق گودالی به عمق ۹۰ متر حفر شده بود و یکی از شاسی‌های واگن‌های باری که ۵۰ تن وزن داشت، در فاصله ۵۰۰ متری پرتاب شده بود. سپس گزارش رسمی ارائه شد که علت این انفجار، در کنار هم قرار گرفتن ۶ واگن بنزن، ۱۰ واگن پنبه، ۱۵ واگن گوگرد و ۷ واگن نیترات آمونیوم بوده است.

ایشان خاطر نشان کرد که در مرحله سوم حادثه، همه امکانات استان بسیج شد تا فضای ماتم‌زده ایستگاه خیام در شهرستان نیشابور را مدیریت کند، چون دولت ۱۱۰ نفر از مدیران خود از جمله فرمانده سپاه، رئیس پلیس راه‌آهن، فرماندار،‌ معاون فرماندار، بخشدار، مدیران و کارشناسان ارشد دولتی را از دست داده بود، مردم بیگناه اعضای خانواده خود را از دست داده بودند و رسانه‌های بیگانه نیز به غلط انفجار اورانیوم غنی شده را خبرسازی کردند و برخی منابع داخلی نیز به آن دامن زدند.

به گفته رسولی، سیاستی که اتخاذ شد این بود که دولت در کنار مردم باشد و در این زمینه دو رویه مدیریتی بخشی و فرابخشی و حاکمیتی می‌توانست اتخاذ شود. ایشان ادامه داد: به اعتبار رای اعتمادی که دولت به من داده بود، به نمایندگی مسئولیت این حادثه را قبول کردم و در زمان تشییع جنازه اعلام کردم که هم مردم و هم دولت عزادار هستند و جبران خسارت انجام خواهد گرفت. در نتیجه تأمین خسارت جانی از طریق دیه، و میزان خسارت به مزارع، منازل و ابنیه روستا ارزیابی گردید و  ۲۰ میلیارد تومان برای این موضوع اعتبار تخصیص گردید و ظرف  ۵ ماه با هماهنگی مقامات دولت و استان و برقراری ارتباط عاطفی، صادقانه و رودررو با مردم،‌ این خسارت‌ها محاسبه و جبران شد.

ایشان در پایان گفت: مدیریت بحران در این عملیات در پیشگیری از توسعه تلفات موفق بود، در اطفا حریق به دلیل فقدان اطلاعات موفق نبود و بیشترین تلفات را داد، اما در مرحله بازسازی و عادی‌سازی خوب عمل شد.

پرویز رزمیان فر عملیات مقابله در حادثه انفجار قطار نیشابور را بررسی نمود

پرویز رزمیان فر: در حادثه انفجار قطار نیشابور با توجه به اینکه آتش‌نشانان از وجود نیترات آمونیم داخل واگن‌ها بی‌اطلاع بودند، اقدامی در خنک نمودن واگن‌هایی که در مجاور حرارت حاصل از سوختن الیاف پنبه بودند، نداشتند و یکی از واگن‌ها که در مجاور واگن پنبه‌ای قرار داشت، منفجر شده و موج انفجار حاصل از آن سبب انفجار همزمان شش واگن دیگر می‌گردد.

در بخش سوم این نشست که به صورت برخط برگزار شد، پرویز رزمیان‌فر مدرس دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری در امور آتش‌سوزی و آتش‌نشانی پیرامون عملیات مقابله در حادثه قطار نیشابور سخنرانی نمود.

رزمیان‌فر، حادثه قطار نیشابور را در گروه حوادث hazmat قرار دارد و گفت: حادثه قطار نیشابور دارای چندین مرحله می‌باشد ولی آنچه در اینگونه از حوادث مهم بوده و باید توسط فرمانده اولین تیم اعزامی انجام شود ارزیابی اولیه است تا از این طریق، ابعاد حادثه و ریسک‌های موجود برآورد گردد و بر اساس آن تعیین استراتژی و مشخص نمودن تاکتیکهای عملیاتی صورت پذیرد. در مرحله ارزیابی بویژه حوادث مواد خطرناک (hazmat) جهت اجرای برنامه پاسخ دهی (response) باید مرحله شناسایی مواد (recognition) صورت پذیرد.

ایشان گفت: متاسفانه در این حادثه تلخ هیچ کدام از روش‌های شناسایی مواد خطرناک ملحوظ نگردیده بود. بطور معمول جهت مشخص نمودن مواد خطرناک از مواردی چون لوزی شناسایی خطرات، طبقه بندی نه گانه Un number ، CAS number ،ADR ،RID ،SDS و اطلاعات بارنامه استفاده می‌گردد. بنابراین این موضوع باید مد نظر قرار داده شود که فرماندهی آتش‌نشانی از وجود ماده‌‌ای بنام نیترات آمونیم در هفت واگن و هر واگن به ظرفیت ۵۰ تن یعنی جمعا ۳۵۰ تن بی اطلاع بوده است. به عبارتی بخشی از برنامه‌های عملیاتی استاندارد (standard operation procedure ) ترسیم شده، اشتباه بوده است.

رزمیان فر در رابطه با آتش‌‍سوزی مرحله اول و عملیات اطفاء حریق اذعان داشت: پس از حرکت قطار و و واژگونی آن، بنزین از مخازن جاری شده و در اثر عواملی مانند اصطکاک شعله‌ور می‌گردد. فرمانده تیم آتش‌نشانی و آتش‌نشانان با شناخت قبلی که نسبت به حریق‌های مخازن بنزین و ریسک‌های مربوطه به ویژه انفجار داشتند، نسبت به مشخص نمودن منطقه خطر ( hot zone) اقدام نموده و نسبت به تخلیه ساکنین نیز عمل نموده و با استفاده از Fire foam آتش‌سوزی را مهار و اطفا می‌نمایند.

ایشان ادامه داد: در مرحله قبل که مخازن بنزین شعله ور گردیدند، در اثر شدت شعله و انتقال به واگن‌های پنبه، پنبه‌ها شعله‌ور می‌گردند. در این مرحله از آتش‌سوزی و عملیات اطفاء حریق، به دلیل اینکه ماده جامد معمولی در حال سوختن است و خطری از بابت انفجار وجود ندارد، منطقه خطری هم تعریف نگردیده و اهالی و دیگر تماشاگران که از راه‌های دور آمده بودند، نزدیک منطقه حادثه می‌شوند تا از نزدیک محل را مشاهده نمایند.

رزمیان فر گفت: در آتش‌سوزی مذکور به علت کمبود آب در منطقه وقوع حادثه، به ناچار آب جهت اطفاء حریق بوسیله خودروهای مخزن‌دار و یا خودروهای آتش‌نشانی از فاصله دورتری نسبت به مکان حادثه تأمین می گردیده و حجم آب فراهم‌شده و تعداد سرنازل‌ها ( دبی مورد نیاز) قادر به اطفاء نبوده و این حریق که عامل اصلی انتقال حرارت به واگن نیترات آمونیم و تجزیه و انفجار بوده، بیش از چهار ساعت ادامه داشته است.

کارشناس رسمی دادگستری در امور آتش‌سوزی و آتش‌نشانی در رابطه با چگونگی انفجار نیترات آمونیم گفت: نیترات آمونیم که بصورت گرانول‌های سفید خاکستری می‌باشد، بیشترین مصرف را در صنایع نظامی و در امور کشاورزی دارد. این ماده که در گروه مواد انفجاری و اکسیدکننده طبقه‌بندی می‌گردد، ترکیبی است بسیار ناپایدار که در برابر ضربه، موج انفجار، حرارت بالا و ترکیب با مواد ارگانیک، قابل انفجار می‌باشد.

وی ادامه داد: در حادثه مذکور با توجه به اینکه آتش‌نشانان از وجود نیترات آمونیم داخل واگن‌ها بی‌اطلاع بودند، اقدامی در خنک نمودن واگن‌هایی که در مجاور حرارت حاصل از سوختن الیاف پنبه بودند، نداشتند و یکی از واگن‌ها که در مجاور واگن پنبه‌ای قرار داشت، منفجر شده و موج انفجار حاصل از آن سبب انفجار همزمان شش واگن دیگر می‌گردد. در تأیید این موضوع، افرادی که در فاصله دورتر بودند، اظهار داشتند که دو صدای انفجار به گوششان رسیده و صدای دوم بسیار قوی‌تر بوده است.

رزمیان فر در پایان خاطرنشان ساخت که در صورت اطلاع فرماندهی آتش‌نشانی از وجود محموله نیترات آمونیم در واگن‌ها، اقداماتی از قبیل ایجاد حریمی به شعاع ۸۰۰ متر، خنک نمودن واگن‌هایی که در معرض حرارت قرار داشتند از راه دور (استفاده از مانیتورهای هدایت آب)، جداسازی و جابجایی واگن حامل الیاف پنبه از دیگر واگن‌ها و در نهایت در صورت فراهم نبودن آب به میزان دبی مورد نیاز و عدم توانایی در جابجایی واگن مشتعل الیاف پنبه باید نسبت به فرمان عقب‌نشینی و حفظ حریم ۸۰۰ متر برای کلیه نیروهای عملیاتی اقدام می‌گردید.

در انتهای نشست نیز، فرصتی برای طرح پرسش و پاسخ از سوی شرکت‌کنندگان اختصاص داده شد که طی آن، پیرامون مباحث مطرح‌شده بحث و تبادل نظر شکل گرفت.

قابل ذکر است به شرکت‌کنندگانی که حداقل نیمی از نشست را در این وبینار حضور داشته‌اند، گواهی حضور اعطا خواهد شد. گواهی‌های این نشست به‌صورت الکترونیک صادر و به آدرس ایمیل شرکت‌کنندگان ارسال خواهد شد.

انتهای پیام/