وسعت بسیار زیاد مناطق درگیر مسئله فرونشست زمین در کشور، شکاف ها و ترک های عمیق ایجاد شده در دشت ها و اراضی کشاورزی، خسارات وارده به تاسیسات زیربنایی و مناطق مسکونی، مقابله جدی با این پدیده خطرناک را در سایه مدیریت واحد، یکپارچه و متمرکز ضروری ساخته است.
چگونگی برخورد و مقابله با پدیده بسیار خطرناک فرونشست زمین که نخستین بار در اوائل دهه ۶۰ در منطقه رفسنجان اتفاق افتاد
و به گفته محمد شکرچی زاده معاون وزیر راه و شهرسازی، هم اکنون بیش از یک سوم مساحت کشور را تهدید می کند، در حال حاضر به کلافی سردرگم بدل شده است.
فرونشست حالا دیگر دشت های بسیاری در مناطق مختلف کشور از جمله استان فارس، کرمان، خراسان جنوبی، همدان و مناطق جنوبی استان تهران را درگیر کرده است، مناطقی که
اتفاقا با کمبود بارش و افزایش برداشت از آبهای زیرزمینی، مستعد نشست هستند.
اما اواخر مهرماه سالجاری بود که بازتاب خبری در ارتباط با نشست زمین در مسیر عبوری قطار تهران-مشهد مسئله فرونشست زمین را دوباره در کانون توجه رسانه ها قرار
داد.
خبری که پدر کویرشناسی کشورمان نیز در یک گفت و گوی رسانه ای، ضمن تایید آن با اشاره به رخداد پدیده فرونشست در دشت های تهران، ورامین، سمنان، شاهرود، سبزوار،
نیشابور و مشهد، هشدارهای قبلی خود به مسوولان در سال ۱۳۶۳ را تکرار کرد.
پروفسور پرویز کردوانی منطقه خراسان را یک منطقه کم آب دانست و اظهارکرد: ممکن است به واسطه این فرونشت ها، قطارهای تهران- مشهد به خصوص قطار سریع السیر این
مسیر در اثر شکستن خطوط ریلی از خط خارج شوند.
این استاد دانشگاه علت اصلی نشست زمین در ایران را حفر بیش از اندازه چاه های مجاز و غیرمجاز و برداشت آب های زیرزمینی عنوان کرد و افزود: بزرگترین نشست زمین در
ایران در منطقه کبودراهنگ همدان به علت ساخت یک نیروگاه اتفاق افتاده است
پرفسور کردوانی به پیامد های این پدیده خطرناک اشاره کرد و شکسته شدن راه های آسفالتی، پل ها، ریل راه آهن، لوله های آب و گاز، فروریختن ساختمان ها و منحرف شدن
دکل ها را از مهمترین نتایج فرونشست برشمرد.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال به دلیل پدیده فرونشست، متاسفانه دکل ها در دشت ورامین در جنوب تهران کج شده اند، از سویی در کرمان پل ها و در موردی نیز کمر جاده میبد
به اردکان شکسته شده است و احتمال خروج قطار سریع السیر تهران مشهد از خط نیز وجود دارد.
اتفاقاتی که سخنگو و مشاور عالی رئیس سازمان زمین شناسی کشور نیز ضمن تائید آن، اظهارکرد: متاسفانه در چند سال گذشته با سه حادثه خروج قطار از ریل در کشور در
دشت های کاشان، نیشابور و مسیر بم تا زاهدان به دلیل فرونشست زمین مواجه بوده ایم.
'محمدجواد بلورچی بیان کرد: این اتفاقات به طور حتم در نتیجه فرونشست زمین روی داده و جالب اینجا است که تاکنون مورد توجه
قرار نگرفته و هیچگاه از سازمان زمین شناسی نیز خواسته نشده است که این حوادث را به صورت تخصصی بررسی کند.
وی با اشاره به این که بیش از ۹۰ درصد عامل فرونشست دشت های کشور در اثر برداشت آب های زیرزمینی است، افرود: اگر پهنه یک دشت از یکنواختی خاک و مصالح برخوردار
باشد، فرونشست از کناره های دشت بدون این که حس شود، شروع می شود و به داخل دشت رخنه می کند اما به طور معمول جنس خاک در طبیعت یکسان نیست و در جای جای دشت جنس
و ضخامت خاک تفاوت می کند.
وی ادامه داد: یکنواخت نبودن خاک سبب می شود فرونشست زمین در همه جای دشت به طور یکنواخت اتفاق نیافتد و همین امر باعث ایجاد ترک در عمق خاک می شود که ابتدا در
عمق خاک است و بعد به تدریج در طی سال ها فرسایش و برخورد با آب، توسعه یافته و خود را در سطح زمین به صورت خندق نشان می دهد.
تزریق بتن فرونشست را متوقف نخواهد کرد
اما بلورچی با اشاره به برخی اقدامات وزارت راه و شهرسازی در تزریق بتن به ترک و شیارهای به وجود آمده ناشی از پدیده فرونشست به خصوص در مناطق عبور خطوط راه
آهن، این تمهید را بی اثر دانست و تصریح کرد که عملا تا این لحظه راه اساسی برای رفع مشکل ترک در مناطق دارای فرونشست پیدا نشده است؛ تنها با برخی اقدامات می
توان فرونشست را متوقف کرد.
سخنگوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزود: تا برطرف نشدن عامل اصلی فرونشست که همان برداشت بی رویه آب های زیرزمینی است، این پدیده توسعه خواهد
یافت و این ترک و شکستگی با پرکردن مصالحی همچون بتن نیز رفع نخواهد شد چراکه بتن پس از ترزیق با گذشت زمان خرد می شود.
وی با تاکید بر این که تزریق بتن به شیارهای فرونشست زمین که به عنوان یک راهکار موقت برای مقابله با پدیده فرونشست پیشنهاد می شود، حتی می تواند آسیب زا باشد،
افزود: بتن به دلیل این که از شن و ماسه تشکیل شده است و هنگام برخورد با برخی سیالات خاک، ترک و شکاف زمین را عمیق تر خواهد کرد.
این مقام مسئول در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در ادامه خاطرنشان کرد: پدیده فرونشست زمین یک پدیده بسیار خطرناک و نگران کننده است و برخورد با آن آسان
نیست.
وی به راهکار ایجاد و نصب پل هوایی در برخی مسیرهای ریلی آسیب دیده ناشی از پدیده فرونشست برای عبور قطارها اشاره کرد و آن را تا حدودی منطقی تر دانست و
اظهارکرد: طبق این شیوه، قطار به وسیله پل از روی این ترک ها مانند یک دره عبور می کند.
مدیرکل سابق بررسی مخاطرات زمین شناختی در سازمان زمین شناسی کشور با اشاره به این که برای نصب پل باید پایه های آن در اعماق زمین و جایی دور از رخداد فرونشست
مستقر شود، اظهارکرد: این راهکار می تواند خطر حادثه خروج قطار از ریل را بسیار کاهش دهد که البته از هزینه بسیار بالایی برخوردار است.
وی درعین حال با تاکید بر این که منافع ملی حکم می کند که ما برداشت آب های زیرزمینی را کاهش دهیم، افزود: می توان با مدیریت منابع آب و جلوگیری از یک سری
اقدامات منفعت طلبانه با پدیده فرونشست مقابله کرد.
مقابله با پدیده فرونشست نیازمند مدیریت واحد و متمرکز است
سخنگو و مشاور عالی رئیس سازمان زمین شناسی کشور در ادامه با انتقاد از پراکندگی اقدامات در برخی دستگاه ها در زمینه فرونشست، این مسئله را باعث هدررفت بودجه،
زمان و از همه مهمتر انجام برخی اقدامات غیرکارشناسانه در چگونگی برخورد با این پدیده عنوان کرد.
بلورچی با تاکید بر این که در حال حاضر سازمان زمین شناسی مسئول بررسی پدیده فرونشست و مخاطرات ناشی از آن در سطح کشور است، بیان کرد: متاسفانه هر وزارتخانه به
تبع نیاز خود سعی می کند، راسا در این خصوص اقدام کند و همین امر باعث پراکنده کاری در برخورد با مسئله و تحمیل هزینه می شود.
بلورچی با اشاره به اقدامات جداگانه وزارتخانه های نیرو، نفت و راه و شهرسازی در ارتباط با رفع مشکلات ایجاد شده ناشی از پدیده فرونشست در خطوط انتقال برق، نفت
و گاز و همچنین ریلی گفت: اقدامات این وزارتخانه ها و برخی سازمان ها تا هنگامی که در قالب یک کارگروه با محوریت سازمان تخصصی زمین شناسی به عنوان مسئول بررسی
پدیده فرونشست هماهنگ نشود، نتایج مطلوبی نخواهد داشت.
وی با اشاره به این که دنیا حدود یک قرن است که با پدیده فرونشست زمین دست و پنجه نرم می کند، اظهارکرد: برخی کشورها نیز در برخورد با این پدیده موفق عمل کرده
اند.
بلورچی افزود: اگر تمام وزارتخانه ها و سازمان های مرتبط به جای اقدامات یکجانبه برای مقابله با پدیده فرونشست، یک کارگروه و تیم کاری با محوریت و مسئولیت
سازمان زمین شناسی تشکیل دهند و اقدامات خود را به صورت علمی و هماهنگ انجام دهند، به نتیجه لازم خواهیم رسید.
مدیرکل سابق بررسی مخاطرات زمین شناختی سازمان زمین شناسی کشور ادامه داد: ما باید تمامی دانسته های فنی مهندسی خود را جمع کرده و این راهکارها را مطابق ویژگی
های اقلیمی و سرزمینی یومی سازی کنیم.
بلورچی در ادامه اظهارکرد: متاسفانه آنچه در حال حاضر شاهد آن هستیم، افزایش و مصرف بی رویه آب های زیرزمینی است، به طوری که همچنان در فارس، اصفهان و حتی در
جنوب تهران برنج کاشته می شود و از طرفی نیز انتظار داریم که سطح زمین هیچ تغییری نکند.
این کارشناس زمین شناسی در ادامه گفت: پدیده فرونشست واکنش زمین به بی مبالاتی و بی توجهی های ماست و هیچ تضمینی وجود ندارد که خسارت ها همواره مالی باشد.
وی با تاکید بر این که مواجهه با پدیده فرونشست زمین همکاری تنگاتنگ مردم و مسئولین را در مدیریت هرچه بهتر آب می طلبد، به مشکلات ناشی از پدیده خشکسالی در سال
های آتی اشاره کرد و گفت: مدیریت مصرف آب به طور حتم سطح آب های زیرزمینی را افزایش خواهد داد.
هند برای مقابله با خشکسالی یک وزارتخانه مخصوص تشکیل داده است
سخنگوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ادامه با اشاره به این که جهان در سال های آتی دچار تغییرات اقلیمی گوناگون خواهد شد، افزود: این مسئله در
دنیا پذیرفته شده است و براساس پیش بینی ها، وضعیت کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران در طول ۲۰ تا ۳۰ سال آینده خشک تر، گرم تر و کم آب تر خواهد شد.
بلورچی با تاکید بر اهمیت آمادگی برای مواجهه با پدیده خشکسالی که بروز فرونشست را تشدید خواهد کرد، تصریح کرد: کشوری مانند هند که بیش از یک میلیارد جمعیت
دارد، در سال ۲۰۰۶ به دنبال پیش بینی های بانک جهانی در ارتباط با احتمال تغییرات اقلیمی در دهه های آینده ساختار حکومتی خود را تغییر داد.
وی با بیان این که هند در حال حاضر یک وزارتخانه مخصوص برای مواجهه با پدیده خشکسالی و تغییرات اقلیمی آب و هوایی تشکیل داده است، ادامه داد:در این وزارتخانه
همه سازمان های مرتبط با منابع آب، خاک و غذا، امور را برای عبور از خشکسالی مدیریت خواهند کرد.
مدیرکل سابق بررسی مخاطرات زمین شناختی سازمان زمین شناسی کشور با اشاره به ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در کشورمان که بیشتر برای رفع مشکلات و معضلات اقتصادی
کشور شکل گرفته است، افزود: ایجاد ستاد مشابه برای مقابله با پدیده فرونشست زمین، خشکسالی و آمادگی و مقابله با بحران های آتی ضروری است.
وی در توضیح دلیل این ادعای خود بیان کرد: ایران کشوری خشک و کم آب است و از طرفی یکی از کشورهای عمده مصرف کننده آب به شمار می رود و این مسائل در کنار فضای
پیش رو نیازمند مدیریت ویژه است.
سخنگوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به این که مدیریت آب کشاورزی و آب شرب برای مقابله با پدیده خشکسالی و فرونشست زمین نیازمند اقدامات
مدیریتی مطلوب و کنترل شده است، گفت: این کار ساده ای نیست و نیازمند فرهنگ سازی است که در صورت وجود عزم لازم در بین آحاد جامعه حداقل ۱۰ سال بعد نتایج آن را
خواهیم دید.
فرونشست بحث مهم و چند انضباطی است
اما مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با بیان این که برای مقابله با پدیده فرونشست زمین چندین دستگاه می توانند اقدامات پیشگیرانه در حوزه
های مختلف ار جمله سنجش و پایش، آسیب شناسی، احیای آب های زیرزمینی و اقدامات سازه ای انجام دهند، افزود: نمی توان تمام وظایف برای مقابله با پدیده فرونشست را
برعهده یک دستگاه گذاشت بلکه هرکدام مربوط به یک دستگاه است.
دکتر هدایت الله فهمی در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا افزود: این که تصور شود سازمان زمین شناسی کشور به تنهایی می تواند با این پدیده مقابله کند، یک
خطای استراتژیک است البته به لحاظ سنجش و پایش فرونشست سازمان زمین شناسی عهده دار مسئولیت است.
وی با اشاره به این که بحث مربوط به نوسانات آب های زیرزمینی و آبخوان داری و تغذیه آب های زیرزمینی که متاسفانه عامل اصلی بروز پدیده فرونشست است به وزارت نیرو
ارتباط دارد، تاکید کرد: نباید به لحاظ تخصصی، تداخلی در انجام وظایف دستگاه ها ایجاد شود.
معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامهریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو در ادامه با اشاره به این که مقابله با پدیده هایی همچون فرونشست زمین و خشکسالی چند انضباطی
است، در عین حال ایجاد و تشکیل یک کمیسیون یا شورا و کمیته هماهنگی بین دستگاهی در سطح ملی و استانی را به منظور حل و فصل مسئله آب و مقابله با پدیده فرونشست
زمین به خصوص در کلان شهرها که دارای خطوط زیرزمینی و یا افت سطح آبخوان است، بسیار با اهمیت خواند.
برداشت آب های زیرزمینی باید سالانه ۱۱ میلیارد متر مکعب کاهش یابد
فهمی همچنین در خصوص برنامه وزارت نیرو برای مقابله با پدیده فرونشست زمین و خشکسالی در کشور با بیان این که وزارت نیرو از برنامه ملی که در شورای عالی آب مصوب
شده و در برنامه ششم نیز به شکلی بازتاب پیدا کرده است، تبعیت می کند، افزود: در برداشت آب های زیرزمینی باید تعادل بخشی ایجاد شود به طوری که لازم است میزان
این برداشت در سال ۱۱ میلیارد متر مکعب کاهش یابد.
معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامهریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو با اشاره به این که در طول دو دهه گذشته هر سال به طور متوسط سالانه حدود شش میلیارد متر مکعب
اضافه برداشت آب داشته ایم، تصریح کرد: تجمع این میزان چیزی حدود ۱۲۰ میلیارد متر مکعب آب بوده است.
به گفته وی، سالانه ما حدود ۶۳ میلیارد متر مکعب برداشت آب های زیرزمینی داریم که حداکثر حدود ۵۷ میلیارد متر مکعب آن از طریق نزولات آسمانی جبران می شود، بنابر
این هرساله شاهد ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت آب هستیم.
وی یکی از عوارض خطرناک اضافه برداشت بیش از حد از آبخوان های کشور را تغییرات شکلی آبخوان و بروز فرونشست ذکر کرد و گفت: اگر زمین فرونشست کند آبخوان دیگر به
شکل گذشته قابل احیاء و بازیابی نیست.
معاون مدیـر کل دفتر بـرنـامهریزی کلان آب و آبـفای وزارت نیـرو در خصوص این که بیش از ۹۰ درصد آب های کشور در حوزه کشاورزی مصرف می شود، به برنامه ششم توسعه
در این خصوص اشاره کرد و افزود: طبق این برنامه، شورای عالی آب به عنوان هماهنگ کننده بین نهاد و دستگاه های اجرایی کشور برای مدیریت بهینه آب تعیین شده است.
وی با اشاره به این که در شورای عالی آب و همچنین بین وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی برای افزایش هرچه بیشتر بهره وری آب تصمیماتی گرفته شده است، در عین حال
تاکید کرد: البته این که در عمل چه اتفاقی بیافتد، مشخص نیست چرا که ما در کشور همواره در این مرحله با مشکل مواجه بوده ایم.
فهمی اظهارکرد: اگر میزان آب حاصل از صرفه جویی و بهره وری از کشاورزی صرف توسعه کشت سطح اراضی آبی جدید نشود، به طور حتم در چندین سال شاهد بهبود سطح آب های
زیرسطحی و آبخوان ها خواهیم بود، اما اگر آب های حاصل از بهره وری به صورت مجدد صرف کشاورزی شود، این اقدام در راستای مدیریت بهره وری آب های زیرزمینی نخواهد
بود.(ایرنا)
