نامگذاری روز هوای پاک

بحران آلودگی هوا در تهران و ۶ شهر دیگر آلوده ایران؛ تبریز، مشهد، اراک، اصفهان، شیراز و اهواز، مسؤولان ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا را بر این داشت تا به منظور ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه، از سال ۱۳۷۴ روز ۲۹ دی‌ماه را به عنوان روز ملی هوای پاک اعلام کنند.

هدف از اعلام روز ملی هوای پاک ایجاد حساسیت در بین گروه های مختلف جامعه بوده است و از آنجایی که کلید اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین‌بخشی است این روز می‌تواند عامل مهمی در ایجاد این مشارکت و هماهنگی بین‌بخشی باشد. برگزاری مراسم نمادینی مانند هفته هوای پاک می تواند تصویر روشنی را از اهمیت حفظ منابع ملی و مصرف بهینه انرژی ترسیم کند که این تصویر با فرهنگ سازی موثر نقش ماندگاری است که هرگز پاک نخواهد شد.

گفتنی است قدمت روز هوای پاک در ایران از کشورهای فرانسه و ایتالیا بیشتر است. هدف از اعلام روز ملی هوای پاک ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه بوده است و از آنجا که کلید اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین بخشی است این روز می تواند عامل مهمی در ایجاد این مشارکت و هماهنگی بین بخشی باشد.

آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران موضوعی است که هنوز بر قوت خود باقی است و همچنان قربانی می‌گیرد. آثار آلاینده‌ها بر جسم و جان شهروندان بر هیچ‌کس پوشیده نیست، این مواد آلوده حتی بر جنین هم تأثیر می‌گذارند و موجب عوارضی مانند وزن پایین زمان تولد، تأخیر رشد داخل رحمی و مرگ داخل رحمی جنین می‌شوند.

نه فقط انسان که مجموعۀ محیط زیست از آلودگی هوا زیان می‌بیند. تغییرات اقلیمی، سوراخ شدن لایۀ اوزون، باران اسیدی، گرمایش جهان و بسیاری مشکلات دیگر زیست‌محیطی از اثرات آلودگی هوا هستند. افزایش گازهای گلخانه‌ای سبب شده است که جهان با گرم‌شدن بی‌رویه به مکانی نامناسب برای زندگی تبدیل شود. افزایش روزافزون مواد سمی هم سبب تغییرات اقلیمی غیر قابل جبران زندگی نوع بشر را به سوی نابودی سوق دهد.

آلودگی هوا

آلودگی هوا یعنی حضور یک، چند و یا مخلوطی از آلوده کننده های مختلف در هوای آزاد، به اندازه ای است که برای انسان مضر بوده و یا موجب زیان رساندن به حیوانات، گیاهان و اموال شود. اما پدیده آلودگی هوا در مناطق شهری، یکی از ره آوردهای انقلاب صنعتی است که از سیصد سال قبل شروع و با توسعه صنعتی و زیاد شدن شهرها بر میزان و شدت آن روز به روز افزوده می شود. تکیه اساسی بر منابع انرژی فسیلی از قبیل زغال، نفت، گاز و در نهایت آزاد شدن مواد ناشی از احتراق این مواد، فرآورده های مضر و زیان بخشی را به همراه می آورد که حیات موجودات زنده به ویژه انسانها را تهدید می نماید.

از نخستین دهه های قرن بیستم، به دنبال مشاهده ارتباط میان آلودگی هوا و تخریب محیط زیست، بسیاری از کشورهای صنعتی پیشرفته، تحقیقات و برنامه های علمی برای کنترل آلاینده های بسیار مضر را آغاز نمودند، اما متاسفانه در اکثر قریب به اتفاق کشورهای در حال رشد این مسئله آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته و وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ رو به وخامت گذاشته است.

منابع آلودگی هوا

منابع آلوده کننده هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم بندی می شود.

منابع طبیعی

• فعالیت های آتشفشانها و آتش سوزی جنگل ها
• گرد و غبار طبیعی
• دود و منوکسید کربن ناشی از آتش سوزی ها
• گاز رادون ناشی از کانی های زمین
• درختان کاج که ترکیبات آلی را از خود متصاعد می کنند.

منابع مصنوعی

دستۀ دوم آلودگی‌های محیطی هستند، این آلودگی‌ها که منابع مصنوعی دارند، از آلودگی‌های گروه قبل مضرتر هم هستند. وسایل نقلیه موتوری اصلی‌ترین منبع این گروه از آلودگی‌ها هستند؛ زیرا دی اکسید نیتروژن، مهم‌ترین آلوده‌کنندۀ هوا را تولید می‌کنند. با این حال آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت‌های نفتی بی‌کیفیت، استفاده از زغال سنگ، فعالیت صنایع و کارخانه‌های بزرگ، سوزاندن بقایای کشاورزی و… هم نقش بسزایی در آلوده‌شدن هوای شهرها دارد.

آثار آلودگی هوا بر انسان

شاید بزرگ‌ترین مشکلی آلودگی هوا و تأثیرات ناشی از آن ایجاد می‌کند، آسیب به انسان و فراهم‌کردن زمینۀ بیماری‌ها باشد. از جنینی که هنوز به دنیا نیامده تا افراد کهنسال به بیماری‌هایی مبتلا می‌شوند که ریشه در آلودگی هوا دارد. در روز ملی هوای پاک، نگاهی دوباره به این بیماری‌ها و تأثیر آنها بر سرنوشت شهروندان می‌تواند هشداردهنده و تفکربرانگیز باشد.

آلودگی هوا و آثار آن بر بارداری

تحقیقات نشان داده است طیف وسیعی از اختلالات و عوارض آلودگی هوا بر دستگاه تولید مثل زنان، باردای، جنین و نوزاد اثر می‌گذارد. همچنین تحقیقاتی دربارۀ باروری مردان نشان می‌دهد، آلاینده‌هایی مثل سرب، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق بر کیفیت و کمیت اسپرم اثر منفی دارند.

اثرات آلاینده‌ها بر جنین هم مشاهده شده است. وزن پایین زمان تولد، تأخیر رشد داخل رحمی و مرگ داخل رحمی خطراتی هستند که آلاینده‌های منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق، برای جنین ایجاد می‌کنند.

میزان مواجهه مادر با گروهی از ذرات معلق یا هیدروکربن در هشتمین ماه بارداری بر رشد جنین اثر مستقیم دارد. این اتفاق بیشتر در نواحی صنعتی و شهرهای بزرگ و در فصل زمستان رخ می‌دهد. از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌دهد زنان بیشترین گروه آسیب‌پذیر و در معرض خطر آلودگی هوا در منزل هستند.

ابتلا به بیماری‌ها تنفسی

بر اساس تحقیقات، وسایل نقلیه موتوری در شهرهایی مانند تهران بیش از ۹۵ درصد از منواکسید کربن موجود در هوا را تولید می‌کنند که تنفس آن، به سکته‌های قلبی و مغزی منجر می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی نسبت به افزایش کربوکسی هموگلوبین، بسیار حساس هستند زیرا با افزایش غلظت این ترکیب در خون، قلب باید برای جبران کمبود اکسیژن، سریع‌تر کار کند. مطالعات نشان می‌دهد حتی در مقادیر کمتر از ۲ درصد نیز احتمال حملۀ قلبی در افراد وجود دارد. همچنین کاهش غلظت اکسیژن در خون، بر فعالیت مغز نیز تأثیر بسزایی دارد.

آلودگی هوا و سرطان

سرطان یکی از بیماری‌های شایع دوران است. در این ۱۵ درصد بیمارانکشور مبتلا به سرطان هستند و در سال حدود ۸۵ هزار نفر به بیماران سرطانی کشور اضافه می‌شوند. هزینه‌‌های سرسام‌آور درمان سرطان موجب می‌شود که ۱۰درصد بیماران مبتلا به سرطان پس از درمان به زیر خط فقر سقوط و ۲۰درصد آنها وضعیت اقتصاد فلاکت‌باری پیدا ‎کنند.

ردپای آلودگی هوا اینجا هم دیده می‌شود. بیشترین نوع سرطان‌ها به دلیل افزایش آلودگی هوا بروز می‌کنند.  آلودگی هوا در ابتلا به همۀ انواع سرطان‌ها مؤثر است ولی شایع‌ترین نوع آن سرطان ریه، پروستات و خون است که به ترتیب بیشترین شیوع را در کشور دارد.

حامیان سلامت و ایمنی نیروی کار

آلودگی هوا و مسمومیت گیاهان

گیاهان، قربانیان ناخواسته آلودگی هوا هستند و بر اثر آلودگی هوا مسموم می شوند. بر این اساس، با این که گیاهان از عوامل مهم کاهش آلودگی هوا بـه شمـار می آینـد، ولـی افزایـش مقـدار و غلظت آلوده کننده ها در ۱۰ سال گذشته موجب شده تا گیاهان نیز آسیب ببینند.

تحقیقات نشان می دهد یکی از این عوامل تاثیرگذار، دی اکسید گوگرد است، این گاز در فضا اکسید می شود و در بخار آب حل می گردد و به این ترتیب، اسیدسولفوریک تولید می کند. این اسید باعث افزایش اسیدیته باران می شود و مسمومیت موضعی در گیاهان به وجود می آورد. همچنین این گاز از طریق روزنه ها وارد گیاهان می شود و با آب موجود در گیاه، تولید اسید می کند که این اسید باعث مسمومیت گیاه، تخریب روزنه ها و مانع فتوسنتز می شود.

حمل و نقل و آلودگی هوا

در حال حاضر، بسیاری از شهرها حتی در کشورهای توسعه یافته دارای سطوح خطرناکی از آلودگی هوا هستند. این معضل بزرگ از طریق جریان باد یا حرکت وسایل نقلیه موتوری در شهرها منتشر می شوند. ورود خودروهای بیشتر در جاده ها و خیابان های یکسان به معنی ترافیک سنگین تر و هوای کثیف تر است. آلودگی های میکروبی حاصل از حمل و نقل در شهر نیز قابل توجه است.

تحقیقات نشان می دهند زندگی در مجاورت بزرگراه های پر ترافیک با نرخ سرطان در کودکان ارتباط مستقیم دارد، به طوری که کودکان ساکن در منازل مجاور خیابان هایی که بالغ بر ۲۰ هزار خودرو در آن به طور روزانه تردد می کنند، حدود ۶ برابر بیشتر از دیگر کودکان در معرض آسیب هستند. دلیل اصلی سرطان خون در کودکان و بزرگسالان، تاثیر هیدروکربن های حلقوی از جمله بنزن است که منبع عمده انتشار آنها خودروها هستند.

هنگام آلودگی هوا چه باید کرد؟

گرچه امروز روز ملی هوای پاک نام‌گذاری شده است، اما روزهای آلودۀ سال پرتعدادتر هستند و باید برای گذر از آنها راهکارهایی را دانست و آموخت.

• در روزهای بحرانی آلودگی هوا باید تا آنجا که ممکن است از تردد در محدوده‌های مرکزی و پُرترافیک شهر اجتناب کرد.
• در سفرهای روزانۀ درون‌شهری استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی جایگزین خودروهای شخصی شود.
• فعالیت یا بازی کودکان در محیط‌های باز محدود شود.
• افراد مسن یا افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خانه خروج نشوند.
• درصورت اجبار برای فعالیت در هوای آزاد، از ماسک استفاده شود و زمان فعالیت هم تا آنجا که ممکن است کاهش یابد.
• از ورزش در فضای باز و پیاده روی در پارک‌ها خودداری شود.
• افراد مبتلا به آسم درصورت داشتن نشانه‌هایی مثل کوتاهی تنفس، سرفه و خس‌خس و درد قفسه سینه برنامۀ درمانی خود را دنبال کنند و با ادامۀ این مشکل به پزشک مراجعه کنند.
• مایعات، میوه و سبزیجات در زمان آلودگی هوا بیشتر مصرف شود.

حق بر هوای پاک

اصولاً حقی با عنوان حق بر هوای پاک در قوانین و مقررات داخلی کشورها و اسناد بین‌المللی وجود ندارد، اما در روز ملی هوای پاک خوب است بدانیم که با توجه به اینکه هوا یکی از اجزای سازندۀ محیط زیست است، می‌توان حق بر هوای پاک را جزئی از حق بر محیط زیست در نظر گرفت.

آلودگی هوا یکی از عوامل زیان آور برای سلامت و حیات انسان و محیط زیست است. گرچه نخستین رگه‌های مبارزه با آلودگی هوا به پیش از قرن نوزدهم باز می‌گردد اما این کُنش در بیشتر کشورها از نیمۀ قرن بیستم آغاز شده است.

در این دوران با انتشار نتایج تحقیقات دربارۀ پیامدهای آلودگی هوا بر انسان و محیط زیست، کشورها به این نتیجه رسیدند که مبارزه با این معضل فقط از طریق همکاری بین‌المللی مقدور خواهد بود. نتیجۀ این اتفاق نظر، برگزاری کنفرانس‌ها و عقد معاهدات بین‌المللی متعدد با هدف حفاظت از محیط زیست به طور عام یا مبارزه با آلودگی هوا به طور خاص بود.

گام مهم بعدی در این زمینه، پیدایش مفهوم «حق بر محیط زیست» به‌عنوان یک حق بشری است که سرآغاز آن اعلامیۀ ۱۹۷۲ استکهلم است. بعد از پذیرش این اعلامیه، نه تنها بعضی از اسناد حقوق بشری، «حق بر محیط زیست» را در کنار سایر حقوق بشر قرار دادند، بلکه نهادهای نظارتی و قضایی حقوق بشری با ارائۀ تفسیر زیست‌محیطی از حقوق مندرج در اسناد حقوق بشری، «حق بر محیط زیست» را به عنوان یک حق بشری اشتقاقی نیز به رسمیت شناختند. اکنون «حق بر هوای پاک» به‌عنوان جزئی از «حق بر محیط زیست» به صورت یک حق بشری مستقل پذیرفته شده است.

شاید بتوان نخستین تعریف بین المللی از آلودگی هوا را در عهدنامه‌ای دربارۀ آلودگی هوای برون مرزی مشاهده کرد که بیان می‌کند: «آلودگی هوا به معنای ورود مستقیم یا غیر مستقیم مواد یا انرژی به هوا توسط انسان است که پیامدهای آن چنان زیانبار است که سلامت انسان را به خطر می‌اندازد و به زیست‌بوم‌ها آسیب می‌زند.»

اما چرا حفاظت از محیط زیست و پاک نگه‌داشتن هوا باید برای همۀ مردم مهم است و آن را به موضوعی بین‌المللی تبدیل کرده است؟ سؤالی که در روز ملی هوای پاک جدی‌تر به نظر می‌رسد. نخست اینکه عناصر سازندۀ محیط زیست همچون آب و هوا مرز نمی‌شناسند. دیگر اینکه این عناصر بر یکدیگر اثر می‌گذارند، به عنوان مثال آلودگی آب می‌تواند بر خاک اثر گذارد و قطع درختان می‌تواند باعث تغییر در شرایط آب و هوایی شود. آخرین عامل هم جنبه‌های اقتصادی مبارزه با آلودگی است، زیرا هزینه‌های مبارزه با آلودگی موجب افزایش قیمت تمام شدۀ محصولات کشاورزی می‌شود و این به ضرر اقتصاد و امنیت غذایی همۀ مردم جهان است.

هفته هوای پاک

هفته هوای پاک در سال ۱۴۰۳ از «شنبه تا چهارشنبه ۲۹ دی تا ۳ بهمن» با شعار «عزم ملی برای هوای پاک با انرژی تجدیدپذیر» برگزار می‌شود.

روزشمار هفته هواک پاک ۱۴۰۳ بدین شرح است :

شنبه ۲۹ دی : روز انرژی و محیط زیست

یکشنبه ۳۰ دی : روز قانون هوای پاک و محیط زیست و آسیب شناسی این قانون

دوشنبه ۱ بهمن : همایش ملی هوای پاک

سه‌شنبه ۲ بهمن : پایش و فناوری‌های نوین محیط زیست

چهارشنبه ۳ بهمن : حمل و نقل و محیط زیست با موضوع کسب گواهی معاینه فنی خودرو‌ها

انتهای پیام/