در دنیای پرتنش امروز، علم تنها به‌عنوان ابزاری برای پیشرفت تکنولوژیک و اقتصادی شناخته نمی‌شود، بلکه به یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی و صلح‌آفرینی در سطح جهان تبدیل شده است. علم با فراهم کردن بسترهایی برای همکاری و تبادل دانش، نقشی اساسی در کاهش تنش‌ها و تقویت روابط بین‌المللی دارد.

یکی از برجسته‌ترین مصداق‌های نقش علم در ایجاد صلح، پروژه‌های علمی جهانی مانند تحقیقات در زمینه تغییرات اقلیمی و فیزیک ذرات است؛ اجرای پروژه‌هایی مانند سازمان اروپایی تحقیقات هسته‌ای (سرن) و همکاری‌های مربوط به بهداشت جهانی، فعالیت‌هایی است که موجب شده تا دانشمندان از ملیت‌های مختلف در کنار یکدیگر کار کنند. این فعالیت‌ها علاوه بر پیشبرد علم، به تقویت ارتباطات بین‌المللی و همبستگی ملت‌ها نیز کمک کرده و تجربه نشان داده است که علم می‌تواند مرزهای سیاسی و فرهنگی کشورها را در هم بشکند.

در این بین دیپلماسی علمی، به معنای استفاده از علم به‌عنوان ابزار دیپلماتیک، در سال‌های اخیر اهمیت زیادی یافته است. برنامه‌های تبادل علمی بین کشورها، مانند بورسیه‌های تحصیلی و همکاری‌های دانشگاهی، فضایی برای شناخت و درک متقابل ایجاد کرده و نگرش‌های مثبتی را در میان دانشجویان و پژوهشگران نسبت به یکدیگر به وجود می‌آورد. این تعاملات علمی به شکل‌گیری ارتباطات مستحکم‌تر و رفع سوءتفاهم‌ها کمک کرده و باعث بهبود روابط بین‌المللی شده‌اند.
در مناطقی که اختلافات سیاسی و مناقشات بر سر منابع طبیعی همچنان وجود دارد، پروژه‌های علمی نقش مهمی در کاهش این تنش‌ها دارند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و توسعه فناوری‌های سبز از نمونه‌های این اقدامات است که به حفظ منابع و کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی کمک می‌کند. این رویکرد علمی، با کاهش رقابت‌ها و ایجاد همکاری‌های مشترک، به تقویت صلح در مناطق مختلف دنیا کمک می‌کند.

حامیان سلامت و ایمنی نیروی کار

مدیریت بحران‌های جهانی با تکیه بر علم

مسائل جهانی مانند بیماری‌های همه‌گیر، تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی به همکاری علمی بین‌المللی نیاز دارند. تجربه پاندمی کووید-۱۹، نمادی از اهمیت همکاری‌های علمی در شرایط بحران بود. در این بحران، کشورهای مختلف با تبادل داده‌ها و دانش علمی، در تولید سریع واکسن و مهار بیماری مشارکت کردند. این همکاری‌ها نشان داد که علم، ابزاری مؤثر برای کاهش تنش‌های بین‌المللی و حل مسائل جهانی است.

ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک در مناطقی که اختلافات سیاسی حاکم است، یکی دیگر از تلاش‌های ارزشمند در راستای ترویج صلح از طریق علم است. مرکز تحقیقات علمی خاورمیانه (SESAME) در اردن که با همکاری کشورهایی مانند ایران، ترکیه، رژیم صهیونیستی و پاکستان تأسیس شده، مثالی از این تلاش‌ها است. این مرکز بستر همکاری دانشمندان منطقه را فراهم کرده و به ایجاد تعاملات مثبت علمی و فرهنگی در منطقه کمک می‌کند.

توسعه پایدار با تکیه بر علم؛ مسیری برای صلح جهانی

توسعه پایدار، یکی از اصول مهم در دنیای امروز است و علم نقش کلیدی در رسیدن به آن دارد. دستاوردهای علمی در زمینه‌هایی مانند کشاورزی مدرن، منابع آب و انرژی‌های تجدیدپذیر به کشورها کمک می‌کند تا بدون ایجاد تنش و رقابت مخرب بر سر منابع، از آنها به‌صورت پایدار استفاده کنند. علم با ارائه راهکارهای پایدار برای استفاده از منابع، به کاهش نابرابری‌ها و افزایش صلح و ثبات جهانی کمک می‌کند.

علم نه‌تنها راهی برای پیشرفت تکنولوژیک و اقتصادی است، بلکه می‌تواند به‌عنوان پلی برای تعاملات سازنده و ایجاد صلح جهانی نیز عمل کند. با برگزاری رویدادهایی مانند هفته جهانی ترویج علم، فرصتی فراهم می‌شود تا نقش علم در حل چالش‌های مشترک، افزایش همکاری‌ها و تقویت همبستگی بین‌المللی برجسته شود. در دنیای امروز، این تعاملات علمی می‌توانند به ما کمک کنند تا به سمت آینده‌ای پایدارتر و صلح‌آمیزتر حرکت کنیم.

پس از کنفرانس جهانی علوم در سال ۱۹۹۹ میلادی، سازمان فرهنگی، علمی، آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین‌المللی علوم از سال ۲۰۰۱(۱۳۸۰)، دهم نوامبر برابر با ۲۰ آبان ماه را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» اعلام کردند. تاکید بر اهمیت به کارگیری علوم در فرآیند توسعه کشورها و نیز کاهش شکاف میان علم و جامعه از اهداف این برنامه است و تلاش می‌­شود تا توجه مردم را به اهمیت نقش علم در جهت پیشرفت جهان جلب کنند. یکی از دیگر از اهداف روز جهانی علم، بهره‌مند شدن آحاد مردم، بنا به تخصص و مهارت خود از این روز است.

بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، ایجاد تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه‌های علم کشور، معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور، آشنا کردن دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی، بازدید عمومی از مراکز و نهادهای مؤثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه و معرفی برخی حوزه‌های علمی- پژوهشی جدید که موجب ارتقاء کیفیت عمومی زندگی می‌شود، از جمله رئوس برنامه‌های هفته ترویج علم است.

برجسته ترین تاثیرات علم در جامعه

آنچه گرامیداشت این روز یادآور آن است، نقش مهم علم در جامعه و نیاز به درگیر کردن عموم گسترده‌تری از مردم در مباحث و پیشرفت‌های علمی‌ است. واقعیت این است که علم امروزه بیش از پیش با زندگی مردم عجین شده است. افزایش تعداد دانشجویان در مراکز آموزشی و پژوهشی، افزایش کتاب‌های علمی، نشریات ادواری علمی، راه‌یابی محتوای علمی به تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و … گواهی بر این موضوع است.

انتقال علم از لایه‌های بالاتر و تخصصی جامعه به لایه‌های پایین‌تر و عموم که با عنوان ترویج علم از آن یاد می‌شود، امری‌ است که بر عهده برخی نهادهای ترویجی در جامعه از جمله موزه‌ها، مراکز علمی، نمایشگاه‌ها، جشنواره‌های علمی، همایش‌ها، انجمن‌های علمی و رسانه‌ها است.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برخی اهداف نام‌گذاری روزی به این نام را افزایش آگاهی در خصوص نقش علم برای رسیدن به جوامع صلح‌آمیز و پایدار، توسعه همبستگی ملی و بین‌المللی برای به اشتراک گذاشتن علم میان کشورها، تجدید تعهد ملی و بین‌المللی برای استفاده از علم در راستای منافع جوامع و جلب توجه و حمایت نسبت به چالش‌های پیش روی علم عنوان کرده است به عبارت دیگر چنانچه مردم در زندگی خود پذیرای علم باشند، کیفیت زندگی خود را ارتقا خواهند داد و از طرف دیگر می‌توانند حامی پیشرفت علم در جامعه باشند. با در نظر گرفتن این موضوع که یافته‌های علم محصول همکاری اجتماعی بوده و به اجتماع تعلق دارند این حمایت و نگرش مثبت نسبت به علم می‌تواند پیشرفت جامعه و توسعه آن را رقم بزند.

با این حال باید توجه داشت که در اهداف نام‌گذاری این روز از طرف یونسکو بر مفاهیم صلح، توسعه پایدار و اشتراک‌گذاری علم میان ملت‌ها تأکید شده است. به عبارتی پیشرفت در این عرصه یک امر انحصاری تلقی نشده و باید به گونه‌ای باشد که همه ملت‌ها از آن بهره‌مند شوند. این موضوع ضرورت از میان رفتن شکاف آگاهی و افزایش عدالت آموزشی را بیش از پیش یادآوری می‌کند، ضمن آن که تحقق صلح و آشتی میان کشورها در گرو این عدالت است.

نقش علم در ایجاد توسعه پایدار

علم در خدمت توسعه پایدار، نکته دیگری به شمار می رود که در این نام‌گذاری بر آن تاکید می شود. توسعه پایدار ناظر بر محدودیت‌های بیوفیزیکی کره زمین و فرآیندی‌ است که آینده‌ای مطلوب را از طریق حفظ منابع تجدیدناپذیر، برای بشر رقم می‌زند. به عبارتی چنانچه توسعه پایدار محقق شود، شرایطی فراهم می‌آید که در آن استفاده از منابع و رفع نیازها، یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی را بر هم نزده و زندگی نسل‌های آینده بر روی این کره خاکی را ممکن می‌سازد. بی‌جهت نیست که امروزه ملت‌ها علم و سرمایه علمی را برای دستیابی به اهداف ‌محیط‌زیستی به کار گرفته‌اند.

بنابراین پیشرفت علم نمی‌تواند انحصاری باشد، چنانکه تنیدگی علم با قدرت نیز امروزه به عنوان یکی از چالش‌های اساسی نهاد علم مطرح شده است. خاصیت انباشتگی علم ایجاب می‌کند که متعلق به همگان باشد، موجبات صلح و توسعه پایدار را فراهم آورد و جهان بهتری را برای آیندگان رقم بزند.

اولویت های روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در ایران

شاید بسیاری تصور کنند در عصری که علم این چنین بر زندگی ما تاثیر گذاشته، چه ضرورتی دارد که روزی به نام علم نامگذاری شود و نقش آن را در ایجاد صلح و توسعه یافتگی مورد تاکید قرار دهد؟ واقعیت این است که اگرچه شکی وجود ندارد که علم، ابزاری کارآمد برای انسان هزاره جدید است؛ اما هنوز در بسیاری از کشورهای جهان، تفکر علمی تثبیت نشده است. بسیاری از مردم و حتی مسوولان کشورهای جهان، علم را کالایی لوکس می دانند و اگرچه به آن احترام می گذارند، ذات آن را نمی شناسند و به روش های علمی تن در نمی دهند. آنها علم را می خواهند؛ اما به شرایط حصول آن پایبند نیستند و چون این موضوع را درنمی یابند، تلاشی برای ترویج این تفکر در میانه جامعه نمی کنند و روابط خود با جامعه و جهان را بر مبنای علم و روش علمی پایه نمی گذارند.

به همین دلیل است که یونسکو در صدر اهداف خود، افزایش توجه مردم به علم و روش علمی، تلاش برای به اشتراک گذاشتن دیدگاه های علمی در کشورها و میان کشورها، بازسازی اجتماعات جهت استفاده از علم برای سودرسانی به مردم و افزایش توجه به چالش های پیش روی انسان معاصر و تلاش برای حل آنها با روش های علمی را در دستور کار خود قرار داده است. به این ترتیب است که جوامعی که از روش علمی سود می جویند، می توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف ها بر اشتراک ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید سرانجام صلح سربرآورد.

انتهای پیام/